W przypadku, gdy dłużnik alimentacyjny nie reguluje swoich zobowiązań i przebywa poza granicami kraju, możliwe są różne ścieżki prawne w zależności od lokalizacji dłużnika oraz preferencji wierzyciela co do miejsca egzekwowania alimentów, czy to bezpośrednio w kraju zamieszkania dłużnika, czy w Polsce. Nie ma tu znaczenia czy dłużnik jest obywatelem Polski, czy innego kraju (w tym kraju spoza UE).
Polska, będąc sygnatariuszem licznych umów międzynarodowych, umożliwia dochodzenie roszczeń alimentacyjnych poza jej granicami. Procedura rozpoczyna się od przekazania właściwych dokumentów do sądu w Polsce, po czym sąd przekazuje je do organu centralnego. W Polsce organem centralnym odpowiedzialnym za przyjmowanie i przekazywanie wniosków międzynarodowych jest Ministerstwo Sprawiedliwości. To Ministerstwo koordynuje dalsze działania związane z przekazanymi wnioskami.
Polska jest stroną Konwencji Nowojorskiej z 1956 roku, umożliwiającej wierzycielowi alimentacyjnemu, czyli osobie uprawnionej do otrzymywania alimentów lub jej prawnemu reprezentantowi, wnioskowanie do polskiego sądu o przekazanie dokumentów umożliwiających egzekucję alimentów przez sąd lub inny organ w kraju, w którym mieszka dłużnik. W tym celu, wierzyciel alimentacyjny składa stosowny wniosek w odpowiednim sądzie okręgowym, na terenie którego mieszka. Sąd ten, na wniosek wierzyciela, przesyła odpowiednie dokumenty do organów zagranicznych.
Należy przygotować wniosek wraz z pełnomocnictwem dla zagranicznego organu egzekucyjnego oraz odpisem orzeczenia o alimentach przeznaczonym do międzynarodowego obiegu prawnego. Ważne jest, by wniosek zawierał pełną adresację dłużnika, gdyż brak tej informacji może znacząco utrudnić lub nawet uniemożliwić proces egzekucji alimentów.
Alternatywną drogą jest korzystanie z rozporządzenia Rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych, które umożliwia egzekucję wyroków alimentacyjnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Należy pamiętać, iż w dniu 31 grudnia 2020 roku Wielka Brytania zakończyła formalnie swoje członkostwo w Unii Europejskiej, co skutkowało zmianami w regulacjach prawnych dotyczących stosunków między Polską a Wielką Brytanią. Od tego momentu, Wielka Brytania jest traktowana jak kraj spoza UE w wszelkich aspektach prawnych, włączając w to kwestie związane z egzekwowanie alimentów.
W tym przypadku, osoba posiadająca wyrok alimentacyjny może ubiegać się o jego wykonanie bezpośrednio w państwie, w którym mieszka dłużnik. Wnioskodawca musi przedstawić wniosek o egzekucję w języku kraju, w którym ma być przeprowadzona, wraz z przetłumaczonym wyrokiem oraz, zazwyczaj, odpisami aktów urodzenia dziecka. Warto również zwrócić się o pomoc prawną do polskiego sądu, który może przesłać wniosek wraz z dokumentacją do właściwego organu w innym kraju unijnym, a także pomóc w uzyskaniu zwolnienia z opłat sądowych w przypadku trudności finansowych wierzyciela.
Warunki dochodzenia alimentów z zagranicy
Oczywiście podstawowym warunkiem dochodzenia alimentów od osoby mieszkającej z zagranicą jest to, że istnieje już orzeczenie sądu lub też ugoda na podstawie, której owe alimenty są przyznane. Tym samym osoba zobowiązana do płacenia alimentów jest już dłużnikiem.
Opisywana w niniejszym artykule procedura nie dotyczy sytuacji, gdy osoba uprawniona nie posiada wyroku lub ugody przyznającej alimenty. W takim przypadku należy najpierw wystąpić z powództwem o ustalenie alimentów, a dopiero później zastosować opisaną procedurę do ich wyegzekwowania.
Dochodzenie alimentów od dłużnika mieszkającego na terenie Unii Europejskiej
Wniosek należy złożyć we właściwym Sądzie Okręgowym – wg miejsca zamieszkania wierzyciela (tj. osoby uprawnionej do otrzymania alimentów) wypełniając stosowny formularz. Wniosek nie podlega opłatą.
W ramach procesu ubiegania się o świadczenia alimentacyjne, wnioskodawca powinien złożyć w sądzie następujące dokumenty:
- Prośbę o rozpatrzenie wniosku, wraz z dostępnym wzorem takiej prośby.
- Uwierzytelniony odpis wyroku, postanowienia lub ugody sądowej przyznającej alimenty.
- Wniosek o uzyskanie świadczeń alimentacyjnych, wypełniony zgodnie z załącznikiem VI do Rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, w języku polskim oraz w języku kraju, w którym przebywa dłużnik.
- Własnoręcznie sporządzony przez wierzyciela szczegółowy wykaz zaległych płatności alimentacyjnych.
- Pełnomocnictwo do prowadzenia egzekucji świadczeń alimentacyjnych za granicą, jeśli dotyczy to Czech, Niemiec lub Francji.
- Oryginał pełnego odpisu aktu urodzenia dziecka dla dzieci pochodzących ze związków pozamałżeńskich lub oryginał skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka w wersji wielojęzycznej dla dzieci pochodzących ze związków małżeńskich.
- Zaświadczenie o kontynuowaniu nauki przez dziecko po ukończeniu 16. roku życia.
- Informacje o koncie bankowym wnioskodawcy na które mają być przelewane alimenty, w tym nazwę i adres banku, numer konta oraz kody SWIFT – BIC i IBAN.
Dochodzenie alimentów z zagranicy na podstawie konwencji nowojorskiej
Aby ubiegać się o alimenty od dłużnika, który nie przebywa na terenie Unii Europejskiej należy złożyć stosowny wniosku w sądzie okręgowym, w obszarze którego wnioskodawca ma miejsce zamieszkania. Wypełnienie wniosku następuje przy użyciu specjalnego formularza, do którego dołącza się niezbędne załączniki. Formularze te można znaleźć w internecie (w tym na stronach sądów okręgowych) lub uzyskać bezpośrednio w sądzie.
Za samo złożenie wniosku nie pobiera się opłat, jednak mogą wystąpić koszty związane z uzyskaniem urzędowych kopii dokumentów.
Niezbędne dokumenty, które muszą być załączone do wniosku obejmują:
- Prośbę wierzyciela o rozpatrzenie wniosku.
- Prawomocny odpis wyroku sądowego, postanowienia lub ugody, wraz z odpowiednimi dokumentami – te należy uzyskać od sądu, który wydał orzeczenie w przedmiocie przyznania alimentów.
- Wniosek dotyczący egzekwowania świadczeń alimentacyjnych.
- Pełnomocnictwo zezwalające na prowadzenie egzekucji alimentów przez organ zagraniczny, podpisane przez wierzyciela przy notariuszu.
- Spis zaległych płatności alimentacyjnych
- Informacje dotyczące konta bankowego wierzyciela na jakie mają być wpłacone alimenty.
- Oficjalną pełną kopię aktu urodzenia dziecka dla dzieci z nieformalnych związków lub skróconą wersję wielojęzyczną dla dzieci z małżeństw.
- Zaświadczenie o kontynuacji nauki przez dziecko, które ukończyło 16 rok życia.
- Podpisane zdjęcia dłużnika, wierzyciela i dziecka.
Z uwagi na zróżnicowane wymogi prawne poszczególnych krajów, sąd okręgowy udzieli informacji o szczegółowych formalnościach, które należy spełnić.
Niemożliwość ustalenia adresu dłużnika alimentacyjnego
W sytuacji, gdy uprawniony do otrzymania alimentów nie jest w stanie określić miejsca zamieszkania dłużnika za granicą, istnieje możliwość ubiegania się o świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego. Aby kwalifikować się do otrzymania pomocy, niezbędne jest jednak podjęcie działań mających na celu zlokalizowanie adresu dłużnika. W przypadku braku informacji o miejscu pobytu dłużnika, można złożyć wniosek o jego poszukiwanie. Dopiero gdy wszelkie próby ustalenia adresu dłużnika okażą się bezskuteczne, istnieje szansa na otrzymanie wsparcia z funduszu. W takim przypadku należy zwrócić się do sądu o wydanie dokumentu potwierdzającego podjęcie wszelkich możliwych kroków w celu zlokalizowania dłużnika. Następnie, wniosek o przyznanie świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego należy złożyć w odpowiednim urzędzie gminy. Pomoc z funduszu jest dostępna dla osób, które spełniają ustalone kryteria dochodowe.